Lieve opa

Vanavond om 8 uur stonden we stil, omdat het vandaag 75 jaar geleden was dat de oorlog afliep. Het was een rare herdenking, opa, want we waren allemaal thuis, omdat we al weken thuis moeten blijven vanwege het Corona-virus. Geen herdenking bij het stadhuismonument van Wateringen. geen herdenking met z’n allen in de duinen. Ook de Dam in Amsterdam was helemaal leeg, geen duizenden mensen, die de herdenking bijwoonden en met elkaar samen de 2 minuten stil waren.
Over het plein liepen 6 mensen met de koning en de koningin, premier Rutte, de burgemeester van Amsterdam en de 2 begeleiders. In een vierkant liepen ze naast elkaar, allemaal op een afstand van anderhalve meter.

Er werden kransen gelegd, maar ook dat ging niet gewoon, ze werden allemaal neergelegd door twee scouts, broer en zus. Het is niet veilig om ouderen met hun kind of kleinkind dit zelf te laten doen. Ook weer vanwege de restricties van het virus.
Elk jaar is een gedichtenwedstrijd en dit keer was het een mooi eenvoudig gedicht van een 16-jarig meisje. Hier vind je haar woorden. Net als elk jaar vind ik het indrukwekkend om te weten, dat heel veel mensen samen met mij stilstaan op hetzelfde moment.

Lieve opa, in de stilte van de 2 minuten dacht ik aan u, als altijd extra op 4 mei. Ik heb nooit veel gehoord over de oorlog van uzelf of over de vele maanden die u doorbracht in onderduikhuizen, in natuurgebieden of dichtbegroeide gebieden. Dat u zich daar verstopte om in het verzet allerlei dingen te doen, die nodig waren om anderen toch van bonnen te voorzien. Andere mensen, die waren ondergedoken vanwege hun ras of overtuiging hadden geen recht op bonnen, maar moesten toch eten. Dat u zich bezig hield met het saboteren van apparaten en installaties. Dat u mijn oma en haar eerste zoon bijna niet zag, omdat dat voor haar en voor u niet veilig was. Ik weet dat u bij oma langs bent gegaan in de hoopvolle dagen na D-day , omdat mijn oom in april werd geboren.

Wat ik wel weet, opa, is dat u vaak slecht sliep en niet over deze periode wilde praten. Ik weet ook dat u nooit een lintje of een medaille heeft willen ontvangen, want die moesten worden aangevraagd en als een echte Fries wilde u dat niet zelf doen. Dat u zoveel heeft gedaan, maar daar nog vaak van droomde of eigenlijk nachtmerries had. Dat u ’s nachts vaak uw bed uitging, om even in de stilte te zitten. Dat weet ik ook, omdat ik er soms ’s nachts uitging om naar de wc te gaan en ik u dan zag zitten.

Een van de dingen, die ik ook heb onthouden, is dat u een keer wél heeft gesproken over de oorlog, omdat wij op de middelbare school een interview moesten doen met iemand, die de oorlog had meegemaakt. Ik had dat interview gedaan met de andere opa, maar m’n broer, die dezelfde opdracht moest doen, stelde zijn vragen aan u. Ik heb toen meegekregen, dat u nachten niet heeft kunnen slapen. Ik hoorde mijn moeder en oma samen praten. Ze maakten zich grote zorgen, vanwege de ingevallen wangen, het niet kunnen eten en de rode blosjes. Het ging daarna wel weer beter, maar dit alles maakte diepe indruk op me.

Wat ik zeker ga onthouden, is de vreugde die u kon hebben en geven bij het doen van de gewone dingen. Bij ons kleinkinderen verloor u nooit uw geduld, maar konden we terecht voor een spelletje of het helpen bij een van de duizenden puzzels die u fluitend heeft zitten maken. Op het klaptafeltje voor het raam, met in het raamkozijn de asbak met de pijp. Of we gingen een blokje om op de hei of in het bos. Geluk zit in zulke kleine dingen…

Lieve opa, ook onze koning sprak tijdens de herdenking. Hij doet dit anders nooit tijdens deze herdenkingen, maar dit jaar is het sowieso gedenkwaardig, omdat het 75 jaar terugdenken is. Ik werd echt meegenomen door zijn verhaal over een joodse man , Jules Schelvis. Hij vertelde zijn belevenissen, die hij van hemzelf had gehoord. Maar mij bleven de laatste woorden het meeste bij:
Jules Schelvis doorstond de hel en wist toch als vrij mens weer iets van het leven te maken. Veel meer dan dat. “Ik heb vertrouwen in de mensheid gehouden”, zei hij. Als hij het kon, kunnen wij het ook. Wij kunnen het, wij doen het samen. In vrijheid.

In dit bericht hoort ook de indruk die het dagboek van Anne Frank heeft gemaakt op mij. Dat was al jaren geleden trouwens, toen ik haar boek las als 13-jarige. Maar onlangs heeft de Anne Frank stichting een video-dagboek uitgegeven. Ze hebben gedaan, alsof Anne Frank geen dagboek schreef, maar vlogs maakte over haar leven en hoe dat veranderde. Ze zijn te vinden op YouTube. Ik weet niet of u ernaar zou willen kijken, want sommige van haar vlogs zijn erg spannend en geven het tijdbeeld goed weer. Het zijn 15 afleveringen en ik heb ze allemaal gekeken. Ik ben diep onder de indruk.

Zoveel mensen zijn doodgegaan door ziektes, ontberingen, door mishandeling, door de hand van anderen, door het tegen elkaar vechten. Maar er zijn mensen wel thuis gekomen, na alle ontberingen en ziektes, na alles wat ze hadden meegemaakt en probeerden met die wetenschap de wereld te verbeteren, te veranderen. En die toch nog een mooie invulling hebben kunnen geven aan hun leven. Ook daarvan ben ik onder de indruk.

En dan kom ik weer als laatste terug op het gedicht van Eva Pronk. Dit zijn de laatste zinnen:

deze helden.
gewone mensen zoals jij en ik.
kozen ervoor te vechten
voor de vrijheid.

als een van deze helden
hier niet voor had gekozen.
was mijn opa dan geboren?
had ik dan geleefd?

Eva Pronk

Als u nou eens niet hiervoor had gekozen, was mijn moeder dan geboren?

Had ik dan geleefd?